Sakarya'nın Tarihi Mekanları ve Yerleri

Günümüze kadar yapılan araştırmalar ve incelemelerden de anlaşılacağı gibi ilimiz sınırları içinde tesbit edilebilen  en eski  yerleşimin Roma dönemine kadar gittiği  görülmüştür. Roma döneminden (M.S. 395) sonra bölge Bizans İmparatorluğu egemenliğine girmiştir.13.Asrın sonuna doğru Osman Gazi'nin komutanlığında Konuralp bugünkü Adapazarı havzasını fethetmiştir. İlk olarak Batı Türkistan ve Azerbeycan'dan gelen göçebe Türk boyları buralarda  köyler ve kentler kurmuşlardır. İlimiz ve çevresi Anadolu'muzun batıda ilk Türk egemenliğini kazanan yer hüviyeti taşımaktadır. Osmanlı Devletinin kurulmasından hemen sonra önce Mekece ve Pamukova   daha sonra Geyve ve Taraklı , ardından da Akyazı ve Sapanca Osmanlı topraklarına katılmıştır.  Osmanlı Döneminde İzmit'e bağlı bir köy olan (1568) Adapazarı , 1742 yılında bucak , 1852 yılında ilçe ve 1954 yılında  da il olmuştur.
Beş Köprü(Justinianos Köprüsü): Bu köprünün yapımına Bizans İmparatoru Justinianos tarafından 533 yılında başlanmıştır.Beş Köprü, kendinden önce 4 ayrı yerde kurulan köprülerin Sakarya Nehri tarafından  yıkılması sonucunda 5. bir köprüye ihtiyaç duyulmasından dolayı inşa edilmiştir. 12 kemer üzerinde 429 m uzunluğu 10 m genişliği ile Bithynia bölgesinin en önemli anıtsal yapıtlarından biridir. Büyük kemerin açıklığı 23 m. Ayaklarının uzunluğu ise 6.5 m dir.Köprünün taşları üzerinde yer alan kitabe malesef  günümüze ulaşamamıştır.Kemerlerinin yüksekliği aynı olduğundan köprünün üzeri düzgündür. Sakarya nehri Adapazarı’nın batısından akarken, köprünün inşaatından bir süre sonra yatağını değiştirmiş ve doğusundan akmaya başlamıştır. Bugün köprünün doğusundaki birinci gözden tren yolu geçmektedir.
Harmantepe Kalesi: Bizans yapımı olan kale Adapazarı'na 18 km uzaklıktaki Harmantepe Köyünde'dir. Dört kapılı olan kalenin duvarlarının kalınlığı 2 m , yüksekliği ise 8-12 m arasındadır.İki katlı olan burçarında, mazgal delikleri mevcuttur.
Adliye Kalesi: Adliye köyünün 1,5 km güneyinde Sakarya Nehri ile Anadolu demiryolunun arasında bulunan bu kale Bizans yapımıdır.Duvar kalınlığı 2 m , yüksekliği 6 m 'dir.İki burçlu olan kalenin nehir tarafındaki duvarı çökmüştür.
Orhan Camii: M.S. 1323-1325 yılları arasında Orhan Gazi'nin emriyle yaptırılan camii zamanla yıkılıp hasar görünce 2.Abdülhamit döneminde yeniden inşa edilmiştir.
Tozlu Camii: Adapazarı'nın eski hayırseverlerinden Gubarıda (Gubarı:Tozlu) tarafından yaptırılmış bir ahşap camii olduğu söylenir.Çevresi mezarlıklarla çevrili caminin kenarındaki mezarlıklar kaldırılınca yerine daha modern camii yaptırılmıştır.Fakat  bu tarihi camii 17 Ağustos depreminde ayakta kalamayarak  yıkılmıştır.
Orhan Gazi Camii: Adapazarı'na 6 km. uzaklıkta bulunan camiinin vakıf kayıtlarında Sultan Orhan Camii  Şerifleri olarak adı geçmiştir.Geometrik şekilde minare ve pencerelere sahip olan camii halen ibadete açıktır.
Cevat Bey Köşkü: Bugün halen Adapazarı'nın en işlek caddesi olan Çark Caddesi üzerinde bulunmaktadır. Köşk yapı sahibi Cevat Beyin adı ile anılmaktadır.Günümüzde dahi ahşap işçiliği ile ilgi uyandırmaktadır.
Sakar Baba Türbesi: Bugün Erenlerde bulunan türbenin çevresi düzenlenmiş ve oturma yerleri yapılmıştır. Halk arasında söylenen hikayesi şöyledir: Günün birinde Sakar Dede adlı bir ermişin yolu Adapazarı'na düşmüş  ve ırmak üzerindeki Beşköprü'den geçerken kendisinden geçiş vergisi istenmiş.Dede parayı veremeyeceğini söylediyse de kimse oralı olmamış. Bunun üzerine Sakar Dede dua okumaya başlamış. Duasını bitirir bitirmez  yatak değiştirerek Dedenin gösterdiği ovadan akmaya başlamış.Bunun içinde Beşköprü'nün altından o gün bugündür su akmadığı söylenir.
Karıncalı Dede Türbesi: Adapazarı-Eskişehir karayolu üzerinde Adliye köyünde yüksek bir tepenin üzerindedir. Köylülerden duyulan rivayete göre evlere giren karıncalardan kurtulmak için türbede dua edilmektedir.
Müze(Atatürk Evi): 1922 yılında Atatürk'ün annesiyle buluştuğu ve kaldığı bu ev 1967 yılında meydana gelen depremde büyük ölçüde hasar görmüştür.1983 yılında sivil mimarlık örneği olarak tescil edilen konut Kültür Bakanlığınca kamulaştırılıp aslına uygun bir şekilde müze binası olarak yeniden inşaa edilmiştir. 167 adedi etnoğrafik , 40 adedi arkeolojik olmak üzere 207 adet eser müzede teşhire konmuştur.Bunlardan 103 adedi Atatürk'e aittir.
Akyazı Tümülüsü: Akyazı' ya 7 km uzaklıkta Küçücek Köyü dolaylarındadır.Aile mezarlığı olan bu tümülüs içinden çıkan paralara göre Roma döneminde yapıldığı tahmin edilmektedir.Buradan Tarihi eşyalar, kandiller, kulplu testi, koku şişesi ve yazılar çıkarılmıştır.
Seyifler Kalesi: Çark Suyunun Sakarya Nehrine döküldüğü yerde, Bizans karakolu olması muhtemel bu kale, Osmanlı-Bizans çekişmesi sırasında yapılmış olduğu tahmin edilmektedir. (Mir Ali, Emir Ali Türbeleri: Ballıkaya Köyü' ndedir.)
Üç Şehitler Türbesi: Taşyatak Köyü' nün Domuz Gölü Mevkiindedir. Şehit Kerim Türbesi: Pazarköy' de olup türbe bir bina içindedir.
Şehit Ali Türbesi: Keremali yaylasındadır.
Yedi Kardeş Şehitler Türbesi: Ömercikler mahallesi Tekke sokakta bulunmaktadır.
Kuvay-i Milliye Müzesi: Alifuatpaşa kasabasında bulunan bu müzede 1918-1923 tarihleri arası Kuvay-i Milliye adı verilen devreyi kapsamaktadır. İki kattan oluşan müzenin birinci katında dönemin önemli şahsiyetleri ile olaylarına ilişkin belgeler ve kitaplar sergilenmek, ikinci katta ise Ali Fuat CEBESOY Paşa' dan kalan fotoğraflar, hatıra ve kişisel eşyalar sergilenmektedir.
Çoban Kalesi: Sakarya Nehri kenarında ve Geyve' ye yakın bir kaya üzerindedir.
Alifuatpaşa Köprüsü: Geyve Boğazında Sakarya' yı aşmak amacıyla kurulan bu köprü 1495 tarihinde Sultan II.Beyazıt emriyle yaptırılmıştır.Köprünün bir başında Hicri 901 yılında yaptırıldığı belirtilen Osmanlıca bir kitabe bulunmaktadır.
Elvan Bey İmareti: 1450 yılında imaret olarak yapılan binaya 1476 yılında üç kemerli bir revak eklenmiştir.Kesme taş ve tuğladan yapılan imaretin merkezinde kubbeli bir mekan ve yanlarında kubbeler vardır. Avlusunda I.Beyazıt zamanında yaşamış Elvan Bey' in mezarı vardır. İmaret bugün kitaplık olarak kullanılmaktadır.
Süleyman Paşa Camii: İzmit evkaf müdürlüğünün, Hicri 1328 (Miladi 1910) tarihli Hatip Tayin vesikasından Süleyman Paşa tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır.
Geyve Köprüsü:  Sakarya Nehri üzerinde Jüstinyen'in karısı tarafından M.S. 562 yılında inşaa edilen köprünün bugün kalıntılarına rastlamak mümkündür.
Büyük Camii: Cumhuriyet öncesi inşa edilmiş olup halen ibadete açıktır.
Sarı Dede Türbesi ve Camii: 62 Evler Mahallesinde bulunmaktadır.
Salman Dede Türbesi: Kocaali yolu üzerindedir.
Merkez Camii:
Aziziye Camii
Büyük Karasu Mezarlığı
Çelemen Camii: 1945 yılında yapılmış olup eski tarihi eserlerimiz arasında yer alır.
Taşoluk Köyü Çeşmesi: Taşoluk Köyü' nde bulunmaktadır.
Topcu Büyük Kaynarca Köyü Camii :
Kocaali Merkez Camii:
Melemköyü Camii:
Pamukova Evleri
Bobamsultan Türbesi: Elperek mahallesindedir.
Paşalar Köyü Kalesi: Pamukova' nın Paşalar Köyü' nde bulunan kalenin Bizans yapısı olması muhtemeldir.
Orhan Camii Zaviyesi: Mekece' de bulunan bu zaviyede bulunan Orhan Gazi' ye ait tuğradan, bu eserin onun zamanında yapıldığına işarettir.
Rüstem Paşa Camii: İlçe merkezinde bulunan camii 1555 yılında Sadrazam Rüstem Paşa tarafından Mimar Sinan' ın kalfalarına yaptırılmıştır. 1932' de özellikleri bozulmadan Bostancızade Yusuf tarafından onartılmıştır.
Hasan Fehmi paşa Camii(Mahmudiye Camii): 1885 yılında Hasan Fehmi Paşa tarafından yaptırılan camii Sapanca' ya 3 km. uzaklıktaki Mahmudiye Köyü' nde bulunmaktadır. İçi çok güzel işlemelerle örülüdür. Görülmeye değer tarihi eserlerimiz arasındadır.
Rahime Sultan Camii (Uzunkum Camii): 1892 yılında Abdülmecit IV. karısı Peruste Rahime Sultan tarafından yaptırılan camii Uzunkum Köyü' ndedir. Tek kubbeli olan camii içi oymalarla süslü olup günümüzde özgün yapısını koruyan sayılı camilerdendir.
Cami Cedit Camisi ve Çevresi: Çarşı içinde bulunan camii ve çeşmesi 1899 yılında yapılmıştır.
Vecihi Kapısı: Elde kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte Mimar Sinan tarafından yaptırıldığı söylenen kemer birkaç kez onarım gördüğünden bugün sadece ana gövdesi tarihi eser niteliğindedir. Eskiden İpek Yolu' nun geçtiği yolda bulunan kemer orjinal yapısı korunarak 1905 yılında Vecihi Orhon tarafında onartılmıştır.
Lahitler: Doğu Roma İmparatorluğu' na ait olan ve yontma taş tekniğine göre yapılmış olan lahitlerden bir kısmı bugün Sapanca Hükümet Konağı önünde serilenmektedir.
Söğütlü Hamam ve Çeşmesi: Osmanlı çağı zeamet ağalarından Küçük Hüseyin Paşa' nın iki yüzyıl önceki konağının kalıntıları olarak bilinmektedir.
Yunus Paşa Camii: Yavuz Sultan Selim Redaniye seferine giderken, burada kışlayan veziri Yunus Paşa tarafından 1516 yılında yaptırıldığı söylenmektedir.
Çakırlar Köşkü
Türbeler: Burada bulunan türbeler, Hıdır Dede türbesi ile Düz türbedir.
Tarihi Evler: Bu evler yaklaşık 100-300 seneliktir. Kendilerine has mimari yapıları bulunan evler genellikle 2-3 katlı olup ilçenin her yanına yayılmış durumdadır. Osmanlı yadigarı olan bu tarih kokan muhteşem evler görülmeye değer tarihi eserlerimiz arasındadır.